Demencja (otępienie) – zespół objawów charakteryzujących się wyraźnym upośledzeniem funkcji poznawczych jak: pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność uczenia się, zdolność wysławiania się, co staje się przyczyną zaburzonego funkcjonowania.
Definicja otępienia opiera się na trzech składowych:
- Obniżeniu sprawności intelektualnej w stosunku do poprzedniego poziomu.
- Upośledzeniu funkcjonowania chorego w otoczeniu.
- Upośledzeniu funkcji poznawczych, którym towarzyszy zwykle, a czasami je poprzedza, obniżenie kontroli nad reakcjami emocjonalnymi, społecznymi, zachowaniem i motywacją.
Typowe objawy występujące w otępieniu:
- Upośledzenie pamięci krótkotrwałej (np. niemożność zapamiętania nowych informacji) i długotrwałej (np. niemożność zatrzymania informacji nabytych wcześniej).
- Upośledzenie myślenia abstrakcyjnego (np. trudności ze wskazaniem podobieństw, różnic, wyjaśnieniem znaczenia słów).
- Upośledzenie krytycznej oceny (np. oceny swego postępowania, planowania, działań, nieprzestrzeganie ogólnie obowiązujących zasad współżycia).
- Korowe zaburzenia poznawcze (afazja, apraksja, agnozja).
- Zmiany osobowości polegające głównie na zaostrzeniu cech osobowości przed chorobą (np. cech impulsywności, podejrzliwości, egocentryzmu itp.).
Upośledzenie pamięci jest wczesnym i najbardziej uderzającym objawem otępienia i ma charakter postępujący. Często spotykane są także zaburzenia zachowania jak depresja, zaburzenia snu, pobudzenie, agresja oraz objawy psychotyczne (urojenia i omamy).
Etapy rozwoju otępienia
Choroba może zaczynać się objawami trudnymi do zauważenia i nasilającymi się bardzo powoli. Osoba chora zaczyna zapominać podstawowych rzeczy, często związanych z wykonywanym zawodem lub też czynnościami dnia codziennego. Do zaburzeń pamięci dochodzą stopniowo zaburzenia związane z orientacją w przestrzeni i czasie (chory wielokrotnie dopytuje się o godzinę, dzień tygodnia), gubi się w miejscach do tej pory dobrze mu znanych. Można również zauważyć częste zmiany nastroju, zniechęcenie wobec ulubionych czynności i apatię. Na tym etapie chory ma pełną świadomość popełnianych błędów i zaburzeń pamięci. Usiłuje to jednak ukryć i minimalizować objawy. Zaburzenia pamięci nasilają się z czasem. Zmienia się również zachowanie chorego. Dochodzą zaburzenia mowy i koordynacji ruchów, co powoduje coraz większe trudności w wykonywaniu codziennych czynności.
Pierwsza faza choroby
- Pamięć – chory zapomina o umówionych terminach, spotkaniach. Zapomina imiona krewnych, nazwy ulic, przedmiotów. Ma kłopoty z liczeniem, rozmowy stają się coraz trudniejsze.
- Zachowanie chorego – nastroje są bardzo chwiejne. Drobne zdarzenia wprawiają go w złość, przestaje panować nad swoimi reakcjami. Zaczyna się izolować od rodziny i znajomych. Nie chce nigdzie wychodzić: ani na spacery, ani na spotkania. Stwarza swój własny świat, w którym żyje.
- Mowa – coraz trudniej choremu dobrać odpowiednie słowa, zapomina ich znaczenia. Zdania wypowiadane często nie mają logicznego związku ze sobą.
- Koordynacja ruchów – przebiega jeszcze całkiem dobrze. Chory potrafi się ubrać, wykonywać codzienne czynności, samodzielnie poruszać się po okolicy.
- Codzienne czynności – w wykonywaniu ich może przeszkadzać jedynie kłopot z pamięcią.
Druga faza choroby
- Pamięć – zaburzenia pamięci nasilają się. Coraz częściej chory zapomina o wydarzeniach lub czynnościach jakie miały miejsce przed chwilą, poprzedniego dnia. Doskonale jednak pamięta wydarzenia odległe, chociaż niewłaściwie umieszcza je w czasie.
- Zachowanie – jest często gwałtowne, trudne do przewidzenia i niewspółmierne do wywołujących je czynników (częstym zachowaniem jest oskarżanie o kradzież w przypadku niemożności znalezienia portfela, pieniędzy, ubrania). Coraz bardziej narasta w chorym lęk. Głośne dźwięki, migające światło wywołują ostre reakcje lękowe. W tym też okresie pojawia się chodzenie tam i z powrotem.
- Mowa – słownictwo ubożeje, chory odpowiada na pytania w sposób powolny (po dłuższej chwili, jakby zastanawiał się nad odpowiedzią), nie kończy rozpoczętych zdań.
- Koordynacja ruchów – ruchy stają się nieprecyzyjne. Coraz większe kłopoty sprawiają czynności codzienne (np. zapinanie guzików). Pojawiają się zaburzenia równowagi, co powoduje częste upadki. Chory zaczyna chodzić coraz wolniej. Mogą pojawić się również drżenia i przykurcze mięśni.
- Czynności codzienne – coraz trudniej je wykonać. Nie umie podejmować decyzji, dokonać wyboru. Bywa, że zaczyna zostawiać odkręcone kurki od gazu oraz krany.
- Naraża to na niebezpieczeństwo nie tylko chorego, ale i rodzinę. Chory musi przebywać pod stałą opieką przez całą dobę. Z zasięgu chorego należy usunąć wszelkie przedmioty, które mogłyby okazać się dla niego niebezpieczne (np. noże, widelce, nożyczki).
Trzecia faza choroby
- Pamięć – chory nie rozpoznaje już nikogo z rodziny (nawet najbliższych). Nie pamięta żadnych wydarzeń. Jedynie rozpoznaje osobę, która się nim opiekuje.
- Zachowanie – nastroje zmienne, trudne do przewidzenia.
- Mowa – niewyraźna, chory nie rozumie, co się do niego mówi. Powtarza słowa i krótkie sekwencje tylko sobie znane.
- Koordynacja ruchów – każda czynność sprawia mu kłopot. Nie umie siadać, wstawać, chodzić, jeść. Przestaje panować nad czynnościami fizjologicznymi.
- Czynności codzienne – chory nie wykonuje już żadnych czynności. Cały czas spędza w łóżku. Należy dbać, aby nie pojawiły się odleżyny i infekcje dróg oddechowych.
