Działania profilaktyczne mają na celu przede wszystkim zapobieganie wystąpieniu chorób oraz wczesne ich wykrywanie. Większość chorób może zostać rozpoznana we wczesnej fazie dzięki czemu istnieją większe szanse na wyleczenie, a proces leczenia jest krótszy i tańszy.

Wraz z wiekiem następuje naturalna utrata sprawności zarówno fizycznej, jak i psychicznej, zwiększa się zachorowalność  na choroby układu krążenia, ruchu, choroby metaboliczne. Ponadto zmiany w obrębie mózgu związane z wiekiem mogą doprowadzić do ciężkich schorzeń jak demencja, choroba Parkinsona czy Alzheimera. U osób starszych często wiele chorób występuje jednocześnie i mają charakter przewlekły. Mogą one doprowadzić do niepełnosprawności, dlatego bardzo ważna jest ich profilaktyka oraz wczesne wykrycie i skuteczne leczenie. Ważne jest promowanie zdrowego stylu życia, np. aktywności fizycznej, niepalenie papierosów, dbanie o dietę (korzystna jest np. dieta podobna do diety śródziemnomorskiej).

Regularna aktywność ruchowa ma podstawowe znaczenie, gdyż  poprzez profilaktykę chorób związanych z wiekiem (choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze, otyłość, hipercholesterolemia, cukrzyca, osteoporoza) można zmniejszyć ryzyko niepełnosprawności i poprawić jakość życia seniorów.

Regularne podejmowanie aktywności ruchowej u osób starszych wiąże się z: lepszą możliwością codziennego poruszania się, wykonywania codziennych czynności domowych, z mniejszym prawdopodobieństwem wystąpienia depresji, infekcji oraz z rzadszym odczuwaniem bólu. Zdrowie psychiczne ma zasadnicze znaczenie dla ogólnego zdrowia i dobrego samopoczucia dlatego wśród osób starszych, ważne jest wykonywanie badań przesiewowych w kierunku depresji i ewentualne jej leczenie. Nie wszystkie działania profilaktyczne wymagają wizyty   u lekarza lub wykonywania skomplikowanych badań oraz analiz. Wiele czynności profilaktycznych można wykonywać samodzielnie w swoim domu. Samoobserwacja obejmuje np. samodzielną obserwację skóry pod kątem pojawienia się nowych znamion, przebarwień i/lub zmian wyglądu znamion zaobserwowanych wcześniej, albo pojawienia się dodatkowych objawów niepokojących, takich jak obrzęk, zaczerwienienie, bolesność czy wydzielina. Istotne jest obserwowanie także stałości rytmu dobowego, czyli czasu snu i czuwania, ważną kwestią jest nagła zmiana masy ciała, czyli np. utrata masy ciała rzędu kilku kilogramów w ciągu tygodnia lub paru tygodni, mimo niezmienionej diety czy aktywności fizycznej. Występowanie bólu umiejscowionego w różnych okolicach ciała, który powtarza się okresowo i nie był dotychczas diagnozowany. Powyższe zmiany powinny sugerować rozważenie konsultacji  z lekarzem. Istotne są również samodzielne, domowe pomiary ciśnienia tętniczego krwi ,oraz wysokości poziomu cukru.

Badania profilaktyczne powinny być wykonywane systematycznie w celu wczesnego rozpoznania problemów zdrowotnych co umożliwia podjęcie bardziej skutecznego leczenia.

Wśród badań profilaktycznych u osób po 65 roku życia, zaleca się wykonywanie co roku badań: ciśnienia tętniczego krwi, morfologii krwi, poziomu cholesterolu, poziom cukru, badania ogólnego moczu, rtg klatki piersiowej, badania wzroku, badania stanu skóry, tarczycy, węzłów chłonnych, oraz jelita grubego pod kątem wystąpienia zmian nowotworowych, kontrola próbek kału na obecność krwi. Ponadto u mężczyzn badanie prostaty i oznaczenie PSA a u kobiet: badanie ginekologiczne, cytologia. Wykonanie mammografii zlecane jest raz na 2 lata po 49 roku życia. W profilaktyce osteoporozy zaleca sie wykonanie badania gęstości kości, tzw. densytometria kości – u kobiet do 10 lat po menopauzie, dla mężczyzn po skończeniu 65 roku życia. Kontrolne badanie słuchu zaleca się co trzy lata u osób po 50. roku życia. W profilaktyce u osób starszych zaleca się szczepienia m.in. przeciw grypie, pneumokokom, przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi.

PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA

Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność w Polsce z tego powodu należy do najwyższych w Europie. Współczesny styl życia sprzyja rozwojowi chorób układu krążenia. Do najistotniejszych czynników należą:

  • nadciśnienie tętnicze krwi (wartość RR > 140/90 mmHg)
  • zaburzenia gospodarki lipidowej (podwyższone stężenie we krwi cholesterolu całkowitego, LDL-cholesterolu, triglicerydów i niskie stężenie HDL-cholesterolu)
  • palenie tytoniu – sprzyja chorobie wieńcowej, często towarzyszy stresowi podnoszącemu ciśnienie i powodującemu przeciążenie układu krążenia 
  • niska aktywność ruchowa = miażdżyca, choroba niedokrwienna serca, zawał
  • nadwaga – sprzyja chorobie wieńcowej, miażdżycy i nadciśnieniu (każdy dodatkowy kilogram oznacza dla naszego serca zwiększoną pracę, otłuszczenie serca osłabia jego czynność i prowadzi do niewydolności)
  • nieracjonalne odżywianie- sprzyja nadwadze i podwyższeniu poziomu cholesterolu we krwi
  • upośledzona tolerancja glukozy
  • wzrost stężenia fibrynogenu
  • wzrost stężenia kwasu moczowego
  • nadmierny stres
  • wiek
  • płeć męska
  • obciążenia genetyczne

Badania profilaktyczne można wykonać u swojego lekarza podstawowej opieki zdrowotnej bez skierowania, który zbada min. poziom cholesterolu i glukozy we krwi oraz oceni ryzyko zachorowania na te choroby

  • Pomiar ciśnienia tętniczego – wielkość ciśnienia tętniczego krwi
  • Prawidłowa wartość ciśnienia tętniczego: 120/ 80 mmHg – maksymalna wartość normy: 135/85 mmHg
  • Określenie BMI – wskaźnik masy ciała (masę ciała w kg dzielimy przez wzrost w metrach podniesiony do potęgi drugiej – kg/m2) 
  • prawidłowa masa (BMI) 18,5-24,9
  • nadwaga – BMI powyżej i równy 25
  • stopień I otyłości: 30-34,9
  • stopień II otyłości: 35-39,9
  • Badanie poziomu cholesterolu i trójglicerydów 

U niektórych osób zbyt wysoki poziom cholesterolu uwarunkowany jest genetycznie, jednak w większości przypadków wysoki poziom cholesterolu jest wynikiem wadliwego odżywiania. Badanie poziomu cholesterolu pozwala ocenić, czy w naszym organizmie nie ma zaburzeń gospodarki lipidowej. W badaniu o nazwie „lipidogram” ocenia się zwykle stężenie kilku parametrów: cholesterolu, cholesterolu HDL, cholesterolu LDL. Oprócz tych parametrów istotny jest jeszcze jeden: trójglicerydy. Nadmierne stężenie trójglicerydów zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca.
Prawidłowe wartości:
Cholesterol całkowity – poniżej 190 mg/dl (5,0mmol/l)

  • LDL cholesterol – poniżej 115 mg/dl (3,0 mmol/l)
  • HDL cholesterol u kobiet – 46 mg/dl (1,2 mmol/l) i powyżej
  • HDL cholesterol u mężczyzn – 40 mg/dl (1,0 mmol/l) i powyżej
  • trójglicerydy (TG) – poniżej 150 mg/dl (1,7

Brak profilaktyki i lekceważenie czynników ryzyka prowadzi do rozwoju chorób układu krążenia, a w efekcie do niewydolności serca.

PROFILAKTYKA JASKRY

Jaskra to choroba oczu, przebiegająca z podwyższonym ciśnieniem śródgałkowym, co w konsekwencji może doprowadzić do utraty wzroku. Jest to podstępne schorzenie, latami przebiega bez objawów klinicznych. Niezwykle ważna, jest profilaktyka, czyli działania mające na celu zapobieganie chorobie lub odpowiednie wczesne jej wykrycie.

Aby skutecznie przeciwdziałać jaskrze, należy znać czynniki  predysponujące do zachorowania. Przede wszystkim istotne jest wykrywanie występowania pierwotnie zamkniętego kąta, jako stanu przed jaskrowego u osób z czynnikami ryzyka.

Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na jaskrę:

  • Dziedziczność
  • Krótkowzroczność
  • Wiek powyżej 35 rż.
  • Podwyższone ciśnienie śródgałkowe
  • Cienka rogówka
  • Niskie ciśnienie ogólne lub zbyt intensywnie leczone nadciśnienie krwi
  • Podwyższony poziom cholesterolu
  • Stres

Badanie przesiewowe w kierunku wczesnego wykrywania jaskry obejmuje:

– przeprowadzenie wywiadu w kierunku jaskry
– przeprowadzenie edukacji zdrowotnej w zakresie profilaktyki i objawów jaskry
– badanie okulistyczne przedniego i tylnego odcinka gałki ocznej z dokładną, stereoskopową oceną tarczy nerwu wzrokowego
– badanie ciśnienia śródgałkowego
– badanie kąta przesączania

 Do lekarza należy określenie trybu postępowania, w zależności od wyniku badań.

 PROFILAKTYKI CHORÓB ODTYTONIOWYCH /PRZEWLEKŁEJ OBTURACYJNEJ CHOROBY PŁUC (POCHP)

W ramach programu podstawowego dla osób powyżej 18 r.ż. przewidziane jest poradnictwo, natomiast osobom w przedziale wiekowym 40-65 lat już w ramach programu podstawowego dedykowane są badania diagnostyczne.

Etap specjalistyczny  

Cykl leczenia obejmuje 3 porady obowiązkowe (porada wstępna oraz 2 porady kontrolne – w razie potrzeby mogą być konieczne jeszcze 1-2 dodatkowe porady kontrolne) i 3 porady kontrolne po 3, 6 i 12 miesiącach od rozpoczęcia leczenia. Porada kontrolna po 3, 6 i 12 miesiącach od rozpoczęcia leczenia obejmuje:

– wywiad dotyczący zaprzestania palenia badanie masy ciała i ciśnienia krwi badanie tlenku węgla w wydychanym powietrzu
– badanie spirometryczne
– edukację pacjenta i wsparcie psychiczne podtrzymujące go w zaprzestaniu palenia.

PROGRAM PROFILAKTYKI RAKA PIERSI

Z programu mogą korzystać kobiety w wieku 50–69 lat, które nie wykonywały mammografii w ciągu 2 poprzednich lat lub są w grupie zwiększonego ryzyka zachorowania na raka piersi, czyli np. w wywiadzie zgłosiły raka piersi u członków rodziny, albo na podstawie badań stwierdzono u nich obciążenie genetyczne. Jeśli istnieją wymienione czynniki ryzyka, kobieta może otrzymać od lekarza zalecenie wykonania kolejnego badania mammograficznego w ramach programu po 12 miesiącach. Kobiety, które ze względu na wiek nie uczestniczą w programie profilaktycznym, mogą wykonać bezpłatne badanie piersi (mammografię lub ultrasonografię [USG]) na podstawie skierowania wydanego przez lekarza specjalistę (ginekologa, onkologa) przyjmującego w ramach ubezpieczenia zdrowotnego. Badania mammograficznego nie wykonuje się u kobiet przed 35. rokiem życia oraz w okresie laktacji (w razie potrzeby wykonuje się USG). O tym, czy konieczna jest USG czy mammografia, decyduje lekarz. Wykonanie pierwszej USG piersi zaleca się w 20. roku życia. Pacjentki powinny się zgłaszać na badanie w 7.–10. dnia cyklu. Do ukończenia 30. roku życia USG należy powtarzać co najmniej co 2 lata, a potem raz do roku, o ile lekarz nie zaleci inaczej.

PROFILAKTYKA RAKA SZYJKI MACICY

w ramach programu wykonuje się cytologię co 3 lata. Dla kobiet, które są w grupie zwiększonego ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy, czyli są zakażone HIV lub HPV, przyjmują leki obniżające odporność, przewidziane jest wykonanie cytologii w ramach programu raz na rok. Również kobiety po leczeniu onkologicznym złośliwego nowotworu szyjki macicy mogą zostać przez lekarza ponownie włączone w program bezpłatnej cytologii. Na adres domowy zostaje wysłane zaproszenie imienne na badanie cytologiczne, w którym podane są adresy i numery telefonów placówek realizujących badanie. Pacjentka sama powinna skontaktować się z wybranym ośrodkiem i umówić się na badanie w dogodnym dla siebie terminie. Rak szyjki macicy jest w skali świata drugim pod względem częstości występowania nowotworem u kobiet, po raku piersi. Wczesny rak szyjki macicy zazwyczaj nie daje żadnych objawów, dlatego tak ważne jest regularne, co najmniej co 3 lata, wykonywanie badania cytologicznego.

PROFILAKTYKA RAKA JELITA GRUBEGO

Rak jelita grubego

Rak jelita grubego to nowotwór złośliwy rozwijający się w okrężnicy lub odbytnicy.

Czynniki ryzyka:

  • Wiek – rak jelita grubego raczej występuje u osób powyżej 50 roku życia, ale może też zdarzyć się u osoby młodszej, nawet młodzieży,
  • Styl życia i dieta – obecnie uważa się, że palenie papierosów, brak regularnej aktywności fizycznej oraz dieta bogata w czerwone i przetworzone mięso oraz uboga w błonnik zwiększa ryzyko zachorowania,
  • Inne choroby towarzyszące – badania naukowe mówią o tym, że osoby, u których rozpoznano otyłość, cukrzycę, raka piersi, macicy lub jajników są bardziej narażone na wystąpienie raka jelita grubego. Ponadto osoby wcześniej chorujące na raka jelita grubego mogą powtórnie na niego zachorować,
  • Wywiad rodzinny – krewni pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) osoby chorej na raka jelita grubego są bardziej narażeni na zachorowanie, zwłaszcza jeśli zachorowanie wystąpiło przed 60 rokiem życia lub liczba krewnych z rozpoznaniem raka jelita grubego jest większa niż jeden.

Objawy raka jelita grubego. Objawy niepokojące, które często występują dopiero w zaawansowanym procesie nowotworowym to:

  • Zmiana rytmu wypróżnień w ostatnich kilku miesiącach,
  • Krwawienie przy oddawaniu stolca,
  • Stolce ołówkowate,
  • Niedokrwistość,
  • Osłabienie,
  • Pobolewania brzucha,
  • Utrata masy ciała.

Profilaktyka

  •  testy na obecność w kale krwi utajonej, pod warunkiem, że badanie jest wykonywane systematycznie, co rok lub co dwa lata. Testy są łatwe do wykonania i możliwe do przeprowadzenia w warunkach domowych. Dlatego w wielu krajach są one zalecane jako badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego
  • badanie per rectum polegające na wprowadzeniu przez lekarza palca do odbytnicy przez odbyt, aby sprawdzić czy nie ma tam nieprawidłowości
  • sigmoidoskopia  badanie umożliwiające lekarzowi zbadanie ostatnich 50-60 cm jelita grubego.
    Polega ono na wprowadzeniu przez odbyt cienkiego, giętkiego wziernika i obejrzeniu wnętrza jelita grubego.
  • kolonoskopia badanie umożliwiając zbadanie całego jelita grubego po wcześniejszym jego przygotowaniu środkiem przeczyszczającym. Polega ona na wprowadzeniu przez odbyt cienkiego, giętkiego wziernika zakończonego kamerą i obejrzeniu wnętrza całego jelita grubego.

Zgłoś się na bezpłatne badanie kolonoskopowe organizowane przez Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych

  • jesteś w wieku 50-65 lat i nie masz objawów raka jelita grubego,
  • masz ukończone 40 lat i masz co najmniej jednego krewnego pierwszego stopnia
    z rozpoznaniem raka jelita grubego,
  • jesteś w wieku 25-65 lat i pochodzisz z rodziny szczególnego ryzyka,
  • wykryjesz jakieś zmiany,

Profilaktyka chorób odtytoniowych w tym przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc (pochp)

Palenie tytoniu jest szeroko rozpowszechnione, znacząco wpływając na jakość i długość życia. Związane z paleniem objawy chorobowe i zgony występują zwykle po długim okresie bezobjawowym. Skala i niekorzystne wzory palenia tytoniu w Polsce doprowadziły do epidemii chorób odtytoniowych i pogorszenia się stanu zdrowia społeczeństwa polskiego.  Łącznie palenie jest odpowiedzialne za ok. 40% przedwczesnych zgonów w populacji mężczyzn, a corocznie z powodu schorzeń odtytoniowych umiera przedwcześnie ok. 50 tys. Polaków.

W przychodniach POZ realizujących „Program profilaktyki chorób odtytoniowych” można wykonać badania lekarskie i diagnostyczne, tj.

  • badanie przedmiotowe (pomiar masy ciała, wzrostu, ciśnienia tętniczego krwi)
  • badanie spirometryczne
  • edukację każdego świadczeniobiorcy dotyczącą skutków zdrowotnych palenia tytoniu (również biernego, szczególnie w przypadku dzieci) w tym informowanie
  • poradę antytytoniowa z zaplanowaniem terapii odwykowej dla świadczeniobiorców, którzy wykażą gotowość rzucenia palenia w ciągu najbliższych 30 dni
  • prowadzenie terapii odwykowej zgodnie z ustalonym z świadczeniobiorcą schematem postępowania